مستخدم:Ahmadnazem/الملعب 2

من ويكي شيعة
Ahmadnazem/الملعب 2
رجال الشيخ الطوسي
المؤلفالشيخ الطوسي
البلدقم
الموضوعرجال
عدد الأجزاءجزء واحد
الناشرمنشورات الرضي


رجال طوسی، ويعرف أیضا باسم الأبواب، من المصادر الرجالیة الرئیسیة عند الشیعة من تألیف الشیخ الطوسی (وفاة ۴۶۰هـ). تمّ کتابته بین ۴۲۳ حتى ۴۳۶هـ، وقام المؤلف بتعریف أصحاب النبی وأصحاب الأئمة بحسب التسلسل الزمنی لحیاتهم. تختلف منهجیة الشیخ الطوسی فی هذا الکتاب مع سائر الکتب الرجالیة کالفهرست من تألیفه، ورجال النجاشی. حیث جمع فیه أسماء الرواة الصحابة، والرواة عن أمیر المؤمنین، والرواة عن الإمام الحسن وبهذا الشکل استمر بذکر الرواة عن سائر الأئمة، وذکر الأسماء حسب الترتیب الأبجدی لیسهل الوصول إلیها، وأشار فی نهایة الکتاب إلى أسماء أصحاب الأئمة الذین لم یرووا عن أحد من الأئمة. وقد تم تدوین الکتاب فی ۱۳ باباً، حیث یتناول أسماء ۶۴۲۹ من الرواة.

المؤلف

محمد بن الحسن بن علی (۳۸۵-۴۶۰هـ)، المشهور بالشیخ الطوسی وشیخ الطائفة، من أعظم المحدثین والفقهاء عند الشیعة، وهو مؤلف کتاب التهذیب والاستبصار من الکتب الأربعة الحدیثیة عند الشیعة. تتلمذ على الشیخ المفید السید المرتضى، وفوّض إلیه الخلیفة العباسی کرسي الکلام فی بغداد. تولى الشیخ الطوسی زعامة الشیعة بعد وفاة السید المرتضى، کما أسس الحوزة العلمیة فی النجف.

کانت آراؤه ومؤلفاته الفقهیة مثل النهایة والخلاف والمبسوط محل اهتمام فقهاء الشیعة، ویعتبر کتاب التبیان من أهم آثاره التفسیریة، کما له تألیفات فی مختلف العلوم الإسلامیة، کالرجال والکلام وأصول الفقه. قام الشیخ الطوسی بتطویر الاجتهاد عند الشیعة وأضفى له الاستقلال فی قبال اجتهاد أهل السنة.

موجز عن الکتاب

أشار الشیخ الطوسی إلى هذا الکتاب بـ«الرجال» وذلک فی کتابه الآخر الفهرست،[١] کما ذکره النجاشی فی رجاله بهذا الإسم.[٢] لکن العلامة بحر العلوم ذکر سمّى الکتاب بـ«الأبواب»،[٣] وسمّاه البغدادی ب«الأبواب على طبقات الأصحاب».[٤]

لم یحدّد تاریخ تألیف رجال الشیخ الطوسی، لکن بما أن الطوسی فی الباب الأخیر من الکتاب[٥] عند ترجمة السید المرتضى دعا لبقائه (قائلا: أدام الله تعالى أیامه) فیظهر أن تألیفه تمّ فی حیاة السید المرتضى الذی توفی عام ۴۳۶هـ.[٦] کما أنّ الطوسی ذکر فی کتابه تاریخ وفاة أحمد بن عبدون عام ۴۲۳هـ،[٧] فیظهر أنّ الکتاب تمّ تألیفه بین ۴۲۳ حتى ۴۳۶هـ. وکذلک بما أن أحد مصادر الطوسی لتألیف الباب الأخیر من رجاله هو کتابه الآخر الفهرست، یظهر أن تألیف الرجال کان بعد تألیف الفهرست.

المحتوى

خصص الشیخ الطوسی لترجمة الرواة عن النبی والرواة عن کل واحد من الأئمة باباً على حدة، والباب الأخیر من الکتاب یتناول ترجمة رواة عصر غیبة الإمام المهدی أو المعاصرین لبعض الأئمة من دون أن یرووا عنهم. تم تدوین رجال الطوسی بحسب الترتیب الأبجدی، وبعد ذکر الأسماء یأتی دور الکنى ثم النساء. وقد اعترف الطوسی فی مقدمة الکتاب بعدم الشمولية التامة، حیث قال: «ولا أضمن أني أستوفي ذلك عن آخره، فان رواة الحديث... لا يمكن حصرهم لكثرتهم وانتشارهم في البلدان شرقاً وغرباً، غير أنى أرجو أنه لا يشذّ عنهم إلا النادر».[٨]

وبالنظر لمقدمة الکتاب وبعد دراسة النص یتبین أن المناط فی ذکر الأشخاص فی هذا الکتاب لیس إلا روایتهم عن المعصومین، ومن هنا تطرّق الکتاب إلى جمیع طوائف الرواة، سواء من أهل السنة أو الشیعة بجمیع مذاهبهم وفرقهم، وکذلک سواء من المؤمن أو المنافق،‌ ومن الثقة وغیر ثقة.[٩]

وقد ورد اسم أمیر المؤمنین والإمام المجتبى والإمام الحسین من ضمن أصحاب النبی، کما ذکر اسم کل إمام ضمن الرواة عن أبیه وأحیاناً ضمن الرواة عن جدّه. وممن ورد اسمه ضمن صحابة النبی سلمان، المقداد، أبو ذر، أبو بکر، عمر، عثمان، معاویة، عمرو بن العاص.[بحاجة لمصدر]

وذکر فی باب الرواة عن أمیر المؤمنین اسم سلمان، المقداد، أبو ذر، عمار، باعتبارهم الأرکان الأربعة، وإلى جانبهم ورد اسم رئیس الخوارج عبدالله بن وهب الراسبی، وعبد الله بن سبأ ومن جملة الرواة عن الإمامین الباقر والصادق ورد اسماء من أعلام أهل السنة، کالمنصور العباسی، وأبی الجارود وهو مؤسس المذهب الجارودی، حسن بن صالح بن حی وهو مؤسس المذهب الصالحی من فرق الزیدیة، أبی حنیفة، مالک بن أنس، سفیان بن سعد الثوری، وسائر فقهاء أهل السنة المشهورین من دون الإشارة إلى مذهبهم غالباً؟؟[١٠]

ولا توجد قرینه على أن منهج الشیخ الطوسی فی الکتاب هو التصریح بعدم کون الراوی إمامیاً فیما لو کان ینتمی إلى سائر الفرق الإسلامیة، فلا یمکن التمسك بعدم هذا التصریح فی کلام الطوسی لإثبات کون الراوی إمامیاً.[١١]

الإصدارات

از رجال طوسی دو چاپ معروف به تصحیح محمد صادق آل بحرالعلوم[١٢] و تحقیق جواد قیومی اصفهانی منتشر شده است.[١٣] شمار افراد مذکور در چاپ نخست ۶۴۱۷ تن و در چاپ دوم ۶۴۲۹ تن است؛ ولی باید توجه داشت تعداد افراد یاد شده در این دو چاپ با نسخه‌های خطی معتبر متفاوت است. در قدیمی‌ترین نسخه موجود[١٤] شمار افراد کمتر است و بنابر محاسبه‌ای تعداد آنها ۶۳۴۷ تن است.[١٥] این تفاوت ناشی از آن است که در حاشیه نسخه‌های خطی از رجال طوسی[١٦] نام‌های بسیاری درج شده بوده که بسیاری از آنها به متن چاپی کتاب اضافه شده و روشن نیست این نام‌ها توسط شیخ طوسی افزوده شده یا توسط دیگران اضافه شده است.[١٧]

مباحث درباره این کتاب

تکرار نام روایان در رجال شیخ طوسی یکی از نکات قابل توجه است. در این کتاب، نام کسانی که از اصحابِ دو یا چند معصوم بوده‌اند در همه باب‌های مرتبط ذکر شده است، مثلا نام جابربن عبدالله انصاری در شش باب آمده است.[١٨] نکته‌ دیگر آنکه در رجال طوسی، تکرار نام یک راوی در یک باب است که سبب وجود نداشتن ترتیبِ کامل‌ نام‌های راویان در این کتاب است. البته برخی از صاحب‌نظران در این زمینه توضیحاتی داده‌اند.[١٩]

منابع نویسنده

رجال ابن عقده تنها منبعی است که شیخ طوسی به استفاده از آن تصریح کرده است.[٢٠] از دیگر مآخذ این کتاب، رجال برقی است که در باب‌های اصحاب امام باقر(ع) تا اصحاب امام حسن عسکری(ع) از آن استفاده کرده است.[٢١] در باب اصحاب پیامبر اکرم از رجال شیخ طوسی از ابن عقده نقل شده[٢٢] که باید از کتاب تاریخ وی گرفته شده باشد[٢٣] در این باب همچنین سخنانی از بغوی،[٢٤] بخاری[٢٥]، احمد بن حنبل[٢٦] و محمد بن اسحاق[٢٧] نقل شده که بنظر می‌رسد، مستقیم یا غیر مستقیم، از کتاب‌های آنان اخذ شده است.

در باب اصحاب امام علی(ع) مطلبی از کشی نقل و نقد شده[٢٨] که باید از اصل رجالی او گرفته شده باشد.[٢٩] در این باب[٣٠] و در باب اصحاب امام حسن مجتبی(ع) از عبدالله اشعری[٣١] مطلبی نقل شده که احتمالا از کتاب طبقات الشیعه وی گرفته شده است،[٣٢] هر چند در باب اصحاب امام رضا(ع) هم مطلبی از او نقل شده[٣٣] که ظاهرا برگرفته از رجال برقی است.[٣٤] در باب اصحاب امام باقر(ع) از علی بن حسن بن فضال مطلبی نقل شده[٣٥] که باید برگرفته از کتاب رجال وی باشد.

در باب اصحاب امام جواد(ع) از فضل بن شاذان مطلبی نقل شده[٣٦] و در باب‌های امام هادی(ع) و امام حسن عسکری(ع) پاره‌ای نقلیات ظاهرا برگرفته از رجال کشی است.[٣٧] در باب اصحاب امام هادی(ع) مطلبی است[٣٨] که سخنی نزدیک به آن در فهرست ابن ندیم[٣٩] دیده می‌شود.[٤٠] در باب اصحاب امام حسن عسکری(ع) نیز مطلبی از ابن قولویه نقل و نقد شده است.[٤١]

پانویس

قالب:پانوشت

یادداشت

قالب:یادداشت‌ها

منابع

قالب:منابع

  • منبع اصلی: سید جواد شبیری زنجانی، دانشنامه جهان اسلام، جلد ۱۹، مدخل رجال شیخ طوسی، تهران ۱۳۹۳ش.
  • طوسی،الاستبصار،چاپ حسن موسوی خراسان، تهران ۱۳۹۰ش.
  • طوسی، تهذیب الاحکام، چائ حسن موسوی خراسان، قم ۱۳۹۴ش.
  • طوسی، تلخیص شافی، چاپ حسین بحرالعلوم، قم، ۱۴۰۱ق.
  • طوسی، رجال شیخ طوسی چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم، ۱۴۱۵ق.
  • طوسی، فهرست کتب شیعه و اصولهم و اسماء المصنفین و اصحاب الاصول، چاپ عبدالعزیز طباطبایی، قم ۱۴۲۰ق.
  • مامقانی عبدالله، تنقیح المقال فی علم الرجال، چاپ محی الدین مامقانی، قم، ۱۴۲۳ق.
  • محمدبن باقربن محمد تقی مجلسی، بحارالانوار، بیروت، ۱۴۰۳ق.
  • شوشتری، حسن بن زین العابدین، صاحب معالم، التحریری طاووسی، چاپ فاضل جواهری، قم، ۱۴۱۱ق.
  • نجاشی، حسین بن محمد تقی نوری، خاتمه مستدرک الوسایل، قم، ۱۴۱۵-۱۴۲۰ق.
  • محمد جواد شبیری زنجانی، ارتباط رجال شیخ و رجال برقی، در مجموعه آثار سومین کنگره جهانی حضرت رضا(ع)، ۱۳۶۸هش،ج۲، مشهد، کنگره جهانی حضرت رضا، ۱۳۷۰ش.
  1. ص ۴۴۸، نیز ص۲۱۰.
  2. ص ۱۷.
  3. جلد ۳، ص۲۳۱.
  4. ج ۲، ستون ۷۲.
  5. ص ۴۳۴.
  6. شبیری، ۱۳۷۰ش، ص۱۶۰.
  7. ص ۴۱۳
  8. ص ۱۷.
  9. ثقه الاسلام تبریزی، ج ۱، ص۸۵، شوشتری، ج۱، ص۲۹، کلباسی، ج۱، ص۱۴۹.
  10. (مثلا، ص۲۲۰ و ۳۰۲)
  11. قس مامقانی، ج۳، ص۴۸، ۵۳، ۶۳، ۷۲، ۷۴، ۷۶، ۷۸، که غالبا از این افراد با وصف«امامی مجهول» یاد می‌کند.
  12. نجف ۱۳۸۱.
  13. قم ۱۴۱۵.
  14. تاریخ کتابت: ۲۱ رجب ۵۳۳ به خط محمد بن سراهنگ- طوسی رجال، ص۱۶، تصویر نسخه خطی.
  15. شبیری، ۱۳۷۰ش، ص۱۶۵.
  16. تاریخ کتابت: ۳ شوال ۱۰۲۶.
  17. نیازمند منبع
  18. ص۳۱، ۵۹، ۹۳، ۹۹، ۱۱۱، ۱۲۹.
  19. نیازمند منبع
  20. طوسی، رجال، ص۱۷.
  21. شبیری زنجانی، ج۲،، ص۵۳، برای جزییات نسبت رجال طوسی با رجال برقی- شبیری ۱۳۷۰ش، ص۱۹۹.
  22. ص ۴۸، ش۳۸۸ و ۳۹۵.
  23. طوسی، فهرست، ص۶۸.
  24. ص ۲۴.
  25. چند بار از جمله ص۲۵ و به تصحیف بخاری به الغارات در ص۲۸ش ۹۲
  26. ص ۳۲.
  27. ص ۳۳.
  28. ص ۸۱.
  29. طوسی، فهرست، ص۳۸۱، شوشتری، ج ۸، ص۶۱۷.
  30. ص ۶۸
  31. ص۹۶، نیز ص۱۰۶، شوشتری، ج ۱۲، ص۳۱۳.
  32. نجاشی، ص۴۳۱، ۴۳۶.
  33. ص ۳۵۱.
  34. شبیری، ۱۳۷۰ش، ص۲۰۹.
  35. ص ۱۲۷.
  36. ص ۳۷۹،ش ۵۶۱۹.
  37. ص ۳۸۶،ش ۵۶۸۲، قس نجاشی، ص۴۴ و ص۳۹۸ش ۵۸۳۸، قس نجاشی، ص۴۵.
  38. ص ۳۸۶ ش۵۶۹۰.
  39. ج۱، جزء ۲، ص۶۸۹.
  40. نیز طوسی، فهرست، ص۱۸۳ بنقل از ابن ندیم و کشی.
  41. ص ۳۸۹،ش ۵۸۴۵، قس فهرست، ص۱۰۹.